Vol 84 Nr 2 (2007)
Artikel
-
Contrasten en praktijken: Waardevormend onderwijs en burgerschapsvorming op drie vwo-scholen
In dit vragenlijstonderzoek worden de doelstellingen, praktijken en leerresultaten ten aanzien van waardevormend onderwijs op drie vwo-scholen met te onderscheiden burgerschapsoriëntaties onderzocht. Nagegaan wordt wat docenten en leerlingen in de bovenbouw nastreven op het gebied van pedagogische doelen, sociaal-maatschappelijke doelen, morele ontwikkeling, omgang met waarden en dialoog, en pluriformiteit; hoe dit in de praktijk gestalte krijgt en hoe docenten en leerlingen de leerresultaten inschatten. Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat waardevormend onderwijs een uitgesproken sociale invulling kan hebben, kan bestaan uit een combinatie van een accent op sociale ontwikkeling en op autonomieontwikkeling, of vormgegeven kan worden vanuit een duidelijke nadruk op autonomieontwikkeling. Leerlingen verschillen niet zoveel van elkaar in wat zij wensen ten aanzien van waardevormend onderwijs. De verschillen in praktijken en leerresultaten die zij aangeven hangen samen met de school waar zij op zitten. Verrassend is dat leerlingen inhoudelijk andere accenten blijken te leggen dan docenten: hun interesse is socialer en meer maatschappelijk en politiek geëngageerd dan docenten aangeven.
-
Spanningsvolle situaties in etnisch-heterogene klassen: ervaringen van leerlingen
In dit artikel doen wij verslag van een onderzoek naar de ervaringen van leerlingen met spanningsvolle situaties in etnisch-hetero - gene klassen. We waren geïnteresseerd in het soort ervaringen van leerlingen, de mate van spanning die zij ervaren en in de mogelijke relatie die zij leggen met de etnische samenstelling van de klas. In het kader van de discussie over diversiteit en sociale cohesie richtten we ons op mogelijke verschillen in etnische afkomst. Daarnaast wilden we weten welke contextkenmerken een rol spelen bij de frequentie waarin spanningsvolle situaties ervaren worden. Met behulp van een vragenlijst werden twintig situaties voorgelegd aan leerlingen in het voortgezet onderwijs van 34 scholen die verspreid over Nederland in grotere en kleinere steden gevestigd zijn. De vragenlijst werd door 1987 leerlingen ingevuld. We vonden inderdaad verschillen langs etnische lijnen. In de discussie worden onze bevindingen in verband gebracht met waardevormend onderwijs.
-
De verschillende gezichten van moreel-kritische situaties: emoties, overwegingen en handelingen van docenten
Hoe reageren docenten als zij worden geconfronteerd met situaties waarin leerlingen iets doen of zeggen waardoor morele waarden in het gedrang komen? Om hier zicht op te krijgen is bij 234 docenten in het voortgezet onderwijs een vragenlijst afgenomen waarin zij zes van dit soort hypothetische moreel-kritische situaties kregen voorgelegd. De docenten werd gevraagd welke emoties de verschillende situaties bij hen zouden oproepen, hoe zij zouden handelen als zij met de situaties geconfronteerd zouden worden en welke overwegingen zij daarbij van belang zouden vinden. Beschrijvende analyses zijn uitgevoerd en vervolgens is nagegaan in hoeverre de reacties van de docenten per situatie verschilden. De resultaten laten zien dat som mige emoties veel sterker zouden worden ervaren dan andere emoties en dat aan bepaalde overwegingen meer belang werd gehecht dan aan andere overwegingen. Verder bleek dat de reactie van de docenten niet los stond van de situatie. Er bestond een verschil tussen si - tuaties waarin leerlingen het welzijn van medeleerlingen in gevaar brachten en situaties waarin leerlingen hun mening gaven over een moreel, maatschappelijke kwestie.
-
Twee ontwerpen voor waardevormend geschiedenisonderwijs: een effectstudie
Dit onderzoek toetst de effectiviteit van groepswerk in het kader van dialogisch waardevormend onderwijs binnen het vak geschiedenis. Er werden twee verschillende leerarrangementen ontwikkeld en beproefd in het tweede leerjaar van het vwo. Beide beoogden leerlingen te stimuleren zich een mening te vormen, rekening houdend met conflicterende waarden en verschillende perspectieven. De arrangementen verschilden in de hoeveelheid groepswerk en klassikaal onderwijs. De kwaliteit van de meningsvorming werd gemeten via korte essays die leerlingen schreven over een moreel dilemma. Deze essays werden beoordeeld op het gebruik van waarden en multiperspectiviteit, en op de kwaliteit van historisch redeneren. De resultaten laten zien dat leerlingen die relatief veel in kleine groepjes werkten, vergeleken met leerlingen die verhoudingsgewijs meer klassikaal les kregen, in hun essays vaker refereerden aan waarden en zich beter rekenschap gaven van verschillende perspectieven.
-
Op zoek naar de pedagogische betekenis van onderwijs: Voorbij functionalisme en paradigmadruk
Dit artikel gebruikt de gerapporteerde studies uit het themanummer als exemplarische casussen om een balans op te maken van de onderzoeksbelangstelling voor “het pedagogische” in het onderwijs. De analyse van de studies leidt tot een aantal kritische bedenkingen bij de functionele benadering van de problematiek en bij de wijze waarop de studies empirisch-analytische methoden toepassen. Op basis van een ruimere duiding van de pedagogische professionaliteit in termen van “stijl” en van de pedagogische relatie in termen van “kwetsbaarheid” wordt gepleit voor veeleer kwalitatief onderzoek naar de pedagogische “betekenis” (in de plaats van de functie) van onderwijs. Ten slotte worden ook vraag - tekens geplaatst bij de algemene vooronderstellingen van het onderzoek. De vraag wordt gesteld of waardevormend onderwijs wel in staat is de als problematisch ervaren individualisering te compenseren en of waarden wel zo expliciteerbaar en communiceerbaar zijn als vele onderzoekers lijken te denken. Deze vragen ondersteunen het pleidooi voor een kwalitatieve benadering, die meer perspectief biedt op onderzoeksresultaten die relevant zijn voor zowel de onderwijskundige theorievorming als voor de beroepspraktijk van de leerkrachten zelf.
