Een ander perspectief op professionele ruimte: de Onderwijsraad over professionele ruimte in het onderwijs.

Samenvatting

Een belangrijk uitgangspunt van de (Nederlandse) Onderwijsraad is dat de kwaliteit van het leraarsberoep hoog blijft door kwaliteitseisen aan beroepsbeoefenaars te stellen en voortdurende professionalisering van leraren te bevorderen (Onderwijsraad, 2013). De raad vindt daarnaast dat de leraar ruimte nodig heeft om zijn professie uit te oefenen; hij moet meer invloed krijgen op het onderwijsproces en op de inhoud van het vak. De onderwijspraktijk is namelijk veeleisend en doorgaans ingewikkeld: leerlingen hebben een eigen voorgeschiedenis, eigen behoeften en eigen kenmerken waarop ingespeeld moet worden en leraren moeten meerdere doelen realiseren en functies vervullen. Ook vinden in de praktijk allerlei activiteiten tegelijkertijd plaats die vaak om directe, snelle acties van leraren vragen en waarvan de uitkomsten moeilijk voorspelbaar zijn. Voor het juist en effectief handelen in een dergelijke complexe, dynamische en onvoorspelbare beroepspraktijk bestaan geen ‘vaststaande’ recepten of protocollen. De leraar zelf maakt steeds zo goed mogelijk inschattingen. Het werk van leraren vraagt steeds opnieuw om analyses van specifieke situaties, professionele afwegingen en daarop gebaseerde beslissingen en handelingen. De Onderwijsraad is van mening dat de professionele kwaliteit en expertise van leraren dus een zekere ‘vrije’ ruimte scheppen én vereisen. Een ruimte die vrij is van de invloed van de overheid en ook, tot op zekere hoogte, van de hiërarchische (arbeids) relatie met het bevoegd gezag en de leiding van de organisatie. Deze professionele ruimte is volgens de raad niet vrijblijvend of onverplicht, maar moet altijd ingevuld worden ten dienste van de onderwijskwaliteit (Onderwijsraad, 2016). Omdat er - ondanks beleid dat gericht is op het optimaliseren van deze professionele ruimte - signalen zijn dat deze ruimte wordt aangetast door factoren als te hoog ervaren werkdruk en te weinig ervaren zeggenschap, heeft de raad zich in 2016 gebogen over de vraag hoe de professionele ruimte van leraren optimaal kan worden gecreëerd, benut en verantwoord (Onderwijsraad, 2016). In onderstaande tekst wordt het advies van de raad over deze vraag kort beschreven.