Vol 101 Nr 3 (2024): Themanummer Lesson Study

In Nederland en Vlaanderen werken leraren op veel scholen in groeiende mate in teamverband samen aan hun professionalisering. Een belangrijke aanjager voor deze ontwikkeling vormt de introductie in Nederland en Vlaanderen van Lesson Study, een van oorsprong Japanse actie-onderzoek gerichte methodiek voor de optimalisering van lessen in diverse vormen van onderwijs, van primair tot en met hoger onderwijs. 

Inmiddels wordt er in Nederland en Vlaanderen door onderzoekers veel onderzoek gedaan naar de manier waarop Lesson Study in de onderwijspraktijk wordt uitgevoerd en hoe het kan helpen de professionaliteit van leraren verbeteren. In dit themanummer hebben we vijf artikelen verzameld van recent uitgevoerd onderzoek die een indruk geven van de toepasbaarheid en mogelijke effectiviteit van Lesson Study in diverse contexten. De vijf studies in dit themanummer leveren behalve aanwijzingen over de bruikbaarheid van Lesson Study voor docentprofessionalisering ook aanwijzingen op over de verbeteringen in de opzet van Lesson Study projecten. 

This case study explores the impact of a Learning Study (LgS) course on pre-service teachers' (PSTs) Mathematical Knowledge for Teaching (MKT), and its central domains Specialized Content Knowledge (SCK), Knowledge of Content and Students (KCS) and Knowledge of Content and Teaching (KCT) in particular. Research suggests that PSTs may benefit from participating in an LgS – a Lesson Study guided by variation theory. However, little is known about how to integrate variation theory within the design of an LgS to foster PSTs’ development. To address this issue, we designed and implemented an LgS course with two teams of seven PSTs in total. The research questions focus on whether the participants’ MKT does develop, and which design elements foster this development. Data included interviews, written reflections and artefacts such as lesson plans. The results show that participants’ MKT did develop, and that analyzing their students’ pre-tests and observing of and reflecting on research lessons were most important in enhancing their KCS and KCT. Additionally, reasoning about (students' and own) (mis)conceptions was most helpful in increasing their SCK. However, not all design elements were as useful as expected. Further research might zoom in on enhancing the less effective parts of the LgS course.

Steeds meer leerlingen groeien op met een andere taal dan het Nederlands. Zij krijgen onderwijs in een taal die niet hun eerste taal is. Op het gebied van toetsing brengt deze situatie uitdagingen met zich mee. Meertalige leerlingen kunnen, bijvoorbeeld in het rekenonderwijs, niet hun volledige potentieel aantonen wanneer zij beoordeeld worden in een taal die zij nog aan het verwerven zijn. Functioneel Meertalig Assessment (FMA; De Backer et al., 2017) biedt een mogelijke oplossing voor dit validiteitsprobleem, omdat FMA kennis en vaardigheden van leerlingen via een pallet aan evaluatievormen (bijv. toetsen, observaties, gesprekken) en via hun meertalige repertoires zichtbaar maakt. De daadwerkelijke toepassing van FMA staat echter nog in de kinderschoenen (De Backer, 2020). In de huidige studie verkenden we daarom hoe onderwijsprofessionals vormgeven aan en leren over deze nieuwe benadering van toetsing en in hoeverre een Lesson-Study-aanpak daarbij ondersteunend is. Professionals (N=15) van vijf basisscholen die onderwijs verzorgen aan jonge nieuwkomers voerden samen met een procesbegeleider (N=4) een zogenaamde Assessment Study uit. Een analyse van de FMA-praktijken die deze Assessment-Study-teams ontwikkelen en inzichten uit reflecties van deelnemers op het Assessment-Study-proces laten zien dat een Lesson-Study-methodiek onderwijsprofessionals een effectief kader biedt bij het ontwikkelen van en leren over FMA.

Om gepast onderwijs te kunnen aanbieden aan cognitief begaafde leerlingen moeten leraren beschikken over relevante opvattingen, kennis en vaardigheden. Eerder onderzoek suggereert dat leraren uit het reguliere onderwijs misvattingen kunnen hebben over cognitief begaafde leerlingen en soms de nodige kennis of vaardigheden missen om een gepaste onderwijsleeromgeving te creëren. Het doel van deze studie is om te onderzoeken hoe de opvattingen en onderwijspraktijk van leraren evolueren wanneer ze deelnemen aan een professionaliseringstraject via Research Lesson Study.

Dertien leraren van zes reguliere basisscholen en secundaire scholen in Vlaanderen namen deel aan herhaalde diepte-interviews om hun ervaringen in kaart te brengen. Leraren rapporteerden leerwinst over het verfijnen van hun opvattingen en het verbeteren van hun onderwijspraktijk. De verbeterde onderwijspraktijken kwamen overeen met eerdere wetenschappelijke bevindingen over effectief lesgeven aan cognitief begaafde leerlingen. Daarnaast vertoonden leraren met beperkte opvattingen en kennis over de onderwijspraktijken minder leerwinst in vergelijking met andere leraren.

Het is van belang dat leraren een accuraat en uitgebreid referentiekader ontwikkelen met betrekking tot het adequaat lesgeven aan cognitief begaafde leerlingen. Professionalisering voor leraren via Research Lesson Study bleek uit het onderzoek effectief te zijn voor het optimaliseren van opvattingen en van relevante onderwijspraktijken met betrekking tot cognitief begaafde leerlingen.

Lesson study (LS) is a collaborative inquiry-oriented approach to teachers’ professional development. Teachers choose a research topic based on a problem they have observed in their students’ learning. During LS, teachers should ideally stay with their research topic to build on it further during all research activities, a process we refer to as ‘topical alignment’. However, in reality, teachers tend to drift away from their research topic. We posit that teams that adhere to their research topic experience more meaningful and profound learning. We explore how novice LS teams topically aligned their research activities and how (mis)alignment could relate to perceived teacher learning. The findings of a cross-case analysis of five audiotaped LS cycles, as well as questionnaire data on teacher learning (n = 17), show that topically aligning research activities is challenging for teams. This study provides concrete practical implications, including a checklist to help LS teams ensure they are maintaining topical alignment.

De leerkracht-in-opleiding pendelt voortdurend heen-en-weer tussen de opleidingsinstelling en de onderwijspraktijk. Het is geen gemakkelijke opgave voor deze studenten om de doelen en verwachtingen vanuit beide contexten met elkaar te verbinden. In deze exploratieve studie onderzoeken we hoe Lesson Study fungeert als brug tussen opleidingsinstelling en onderwijspraktijk. Dit deden we door twee Lesson Study-trajecten in de deeltijdopleiding tot leerkracht basisonderwijs, gericht op rekenen-wiskunde en muziek, te volgen middels een etnografische onderzoeksaanpak, waarbij de eigenschappen robuustheid en flexibiliteit van grensobjecten als analysekader werden benut. Onderzoeksgegevens bestonden uit (1) observaties, (2) interviews, en (3) documenten en artefacten, op basis waarvan we rijke beschrijvingen construeerden per Lesson Study-traject en deze duidden in co-analyse. In de vergelijking tussen de beide Lesson Study trajecten is robuustheid zichtbaar in het samenkomen als opleiders met studenten, het inzoomen op de praktijk van studenten, en het integreren van verschillende expertises en rollen. In de vergelijking binnen de beide lesson study-trajecten is robuustheid zichtbaar in ervaren ruimte voor het experimenteren in de verschillende fasen van de Lesson Study-cyclus. Flexibiliteit kwam tot uiting doordat binnen de casussen in de afzonderlijke opleidingscontexten verschillende accenten werden gelegd. We onderstrepen het belang van Lesson Study als verbinder tussen het leren in twee opleidingscontexten.