Vol 80 Nr 2 (2003)
Artikel
-
Leesvaardigheid, strategiegebruik en leesmotivatie van één- en meertalige leerlingen in groep 5 en 6
In het eerste deel van dit artikel wordt verslag gedaan van een tweejarig longitudinaal onderzoek naar de ontwikkeling van leesvaardigheid, strategiegebruik, leesmotivatie en vrijetijdslezen in de groepen 5 en 6 van de basisschool. Het onderzoek werd uitgevoerd bij 815 autochtone en allochtone leerlingen van 34 basisscholen. Uit het onderzoek blijkt dat de allochtone leerlingen op het gebied van technisch lezen geen achterstand meer hebben ten opzichte van de Nederlandse leerlingen, maar dat de achterstanden op begrijpend lezen en op woordenschat nog steeds aanzienlijk zijn. Ook blijkt dat allochtone leerlingen meer leesstrategieën gebruiken dan autochtone leerlingen en dat ze hoger scoren op extrinsieke leesmotivatie. Op intrinsieke leesmotivatie scoren de allochtone leerlingen en de Nederlandse hoge-SES-leerlingen even hoog, terwijl de Nederlandse lage-SES-leerlingen hierop significant lager scoren. Zowel de autochtone als de allochtone leerlingen rapporteren een achteruitgang in leesmotivatie en vrijetijdslezen over de twee leerjaren. In het tweede deel van dit artikel wordt een interventieonderzoek beschreven met een ‘prestest-posttest’-design. In dit onderzoek werd getracht het strategiegebruik, de leesmotivatie en het vrijetijdslezen van de kinderen in groep 6 te verbeteren door middel van een speciaal ontwikkeld lees- en schrijfprogramma. De interventie werd uitgevoerd in drie proefgroepen (n = 84) met uiteenlopende populaties, waarbij elke proefgroep gematcht werd met twee of drie controlegroepen. Uit dit onderzoek blijkt dat het mogelijk is het strategiegebruik, de leesmotivatie en het vrijetijdslezen van de leerlingen te verbeteren, hoewel de effecten, afhankelijk van de populatie op de proefscholen, verschilden.
-
Een onderzoek naar de stimulering van leesstrategieën en leesmotivatie in probleemgestuurde leeromgevingen
In dit artikel wordt verslag gedaan van een onderzoek naar het effect van een programma waarin de ontwikkeling van begrijpend-leesstrategieën en de stimulering van leesmotivatie in probleemgestuurde leeromgevingen centraal staan. Uitgangspunt van het ontwikkelde programma is het idee dat begrijpend lezen in betekenisvolle contexten moet plaatsvinden en dat het onderwijs in begrijpend lezen en in zaakvakken regelmatig geïntegreerd aan bod moeten komen. Het programma daagt kinderen uit om aan de hand van een zelf geformuleerd probleem op onderzoek uit te gaan, allerlei schriftelijke bronnen te raadplegen en over het resultaat te rapporteren. Het onderzoek is opgezet volgens een ‘pretest-posttest control group’-design en uitgevoerd in groep 5 van de basisschool. Zes experimentele klassen en zeven controleklassen deden eraan mee. Covariantieanalyse werd gebruikt om de data te analyseren van een Strategietoets, een Vragenlijst begrijpend lezen, een gestandaardiseerde Begrijpendleestest en een Leesmotivatieschaal. De data laten zien dat de experimentele groep beter presteerde dan de controlegroep wat betreft de uitvoering van de begrijpend-leesstrategieën en de kennis over het gebruik van deze strategieën. Bovendien werd een significant effect gevonden op de Leesmotivatieschaal. Een effect op de gestandaardiseerde Begrijpend-leestest werd alleen bij die leerkrachten gevonden die het programma volgens plan hadden uitgevoerd.
-
Ontwikkeling van een krachtige leeromgeving voor het bevorderen van het begrijpend lezen bij leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs
In onderhavig ontwerpexperiment werd een krachtige leeromgeving voor het bevorderen van strategisch begrijpend lezen bij vijfdeklassers (10-11 jarigen) ontwikkeld en geëvalueerd. Vier leesstrategieën werden aangeleerd met behulp van diverse interactieve onderwijsmethoden, met name modelleren, discussie met de hele klas, en groepswerk in de vorm van ‘reciprocal teaching’. De leeromgeving werd in vier experimentele klassen toegepast door de klasleerkracht. De effecten van de leeromgeving werden nagegaan met een voortoets, natoets en retentiemeting in de vier experimentele en acht gelijkwaardige controleklassen. De analyse van de verzamelde gegevens met multiniveautechnieken toont aan dat de leeromgeving een positieve invloed had op het gebruik en de transfer van de aangeleerde strategieën voor begrijpend lezen.
-
Effecten van expliciete instructie in leesstrategieën en ‘peer tutoring’ op tweede en vijfdeklassers
Dit artikel rapporteert een onderzoek naar de effecten van expliciete instructie in leesstrategieën, gevolgd door oefening onder leiding van de leerkracht (STRAT), ‘in cross age’ (STRAT+CA)- of in ‘reciprocal same age peer tutoring’-koppels (STRAT+SA) op strategiegebruik en begrijpend-leesprestaties bij tweede- en vijfdeklassers.Tijdens twee schooljaren werd een quasi-experimenteel onderzoek met ‘pretest’-, ‘posttest’- en retentietestmeting opgezet. Data van gestandaardiseerde begrijpend-leestoetsen en vragenlijsten omtrent strategiegebruik werden aan een multiniveauanalyse onderworpen.Voor de tweedeklassers werden positieve significante posttesteffecten gevonden voor begrijpend lezen (STRAT+CA) en strategiegebruik (STRAT, STRAT+SA, STRAT+CA). Positieve retentie-effecten werden voor deze leeftijdsgroep enkel vastgesteld voor strategiegebruik (STRAT+CA). Voor de vijfdeklassers werden positieve significante post- (STRAT, STRAT+SA, STRAT+CA) en retentie-effecten (STRAT, STRAT+CA) gevonden op het vlak van begrijpend lezen. In tegenstelling tot wat werd verwacht, bleek voor het tweede leerjaar expliciete strategie-instructie niet steeds tot verbeterde leesprestaties te leiden; enkel in combinatie met cross age peer tutoring was dat het geval.Voor het vijfde leerjaar bleken de verwachtingen in verband met de effecten van expliciete strategie-instructie op prestaties in begrijpend lezen wel ingelost te worden en waren er ook aanwijzingen dat vooral de combinatie met cross age peer tutoring tot betere resultaten leidt. Opvallend genoeg kon bij het vijfdeleerjaar evenwel geen effect op het gebruik van leesstrategieën vastgesteld worden.
